خواص زعفران
زعفران، گیاهی کوچک و چندساله به ارتفاع ۱۰ تا ۳۰ سانتی متر است پیاز و یا قاعده ساقه، تعدادی برگ باریک و دراز خارج می شوند. از وسط برید ساقه گل دار خارج شده که به یک تا سه گل منتهی می شود. گل ها بسیار زیبا و درای6 گلبرگ بنفش رنگ هستند که ممکن است به رنگ گلی یا ارغوانی باشند.
قسمت مورد استفاده این گیاه، انتهای خامه و کلاله سه شاخه است که به نام زعفران مشهور است و دارای بوی معطر با طعم کمی تلخ می باشد.زعفران به عنوان طعم دهنده غذا و برای رنگ پارچه، در کشورهای درحال توسعه و توسط صنعت گران به مقدار زیاد استفاده می شود.
اثرات مهم زعفران
در طب به عنوان آرام بخش، مسکن، ضداسپاسم و مقوی معده مصرف می شود. در تغذیه به عنوان معطر کننده، طعم دهنده و رنگ کننده (زعفران باعث ایجاد رنگ زرد طلایی خوش رنگ، بوی مطبوع و مزهای خوب، در غذاها می شود) به کار می رود. با توجه به رنگ بسیار غلیظی که از آن تولید می شود در صنایع آرایشی، داروسازی، قنادی و …. از آن استفاده می شود.
متخصصین طب گیاهی نیز از دیرباز با خواص زعفران آشنا بوده و آن را برای درمان انواع بیماریها مانند خستگیهای مفرط درد لثه، بیماریهای قلبی، افسردگی، آسم، بی خوابی، سیاه سرفه، درد شکم و سنگهای کلیه توصیه می کردند.
مصرف زعفران باعث کاهش سطح کلسترول بد و نیز بهبود جریان خون در بدن می شود. برخی از متخصصین طب گیاهی بر این باورند که استفاده از زعفران باعث تقویت حافظه می شود.
مصرف زعفران برای افرادی که دارای اختلالات عصبی هستند و یا حافظه خود را از دست داده اند توصیه می شود.
علت عوارض پیش از قاعدگی و علائم افسردگی، تغییرات در فعالیت سروتونین است که زعفران روی ماده شیمیایی سروتونین در مغز و نحوه فعالیت آن اثر می گذارد.
سروتونین نوعی انتقال دهنده عصبی است که نقش مهمی در خوابیدن، تعدیل حالت و رفتار، اشتها و … دارد. اتصال سروتونین به برخی سلول های تحریک کننده، نشان دهنده علائم افسردگی است؛ به علاوه شرایط بیولوژیک و عوامل خاصی مانند تولید مثل، هورمونهای ژنتیک، بارداری، زایمان و یائسگی در افسردگی تأثیر دارند.
بررسی این دو محقق بیانگر این است که در فرآیند افسردگی در مغز با کمبود غلظت سروتونین روبه رو هستیم. افرادی که میزان تولید سروتونین در مغز آنها پایین است، برای بهبود روحیه خود بیشتر به غذای رنگین (زعفران) روی می آورند که سروتونین را در مغز زیاد می کند، در نتیجه کاهش افسردگی را در پی خواهد داشت.
طبق نتایج تحقیقات استفاده از زعفران در غذا و نوشیدن حداقل یک فنجان چای زعفران برای تمدد اعصاب به مردم توصیه می شود.
استفاده از زعفران در درمان بیماری های چشمی مؤثر است.
زعفران از آنجاکه حاوی خواص آنتی اکسیدانی فراوانی است متخصصین طب گیاهی آن را برای درمان ضعف بینایی توصیه می کنند و با مصرف آن ماهیچه های چشم تقویت می شود و مصرف منظم آن باعث بهبود بینایی حتی در سنین بالا نیز می شود.
زعفران، خون را تصفیه می کند و خاصیت ضدالتهابی دارد و برای تسکین دردهای ناشی از آرتروز توصیه می شود.
پژوهش تازه ای نشان می دهد، زعفران با بهبود فرایند اپوپتوز، جلوگیری از تکثیر بی رویه سلول ها و اثر ضدالتهابی که دارد، می تواند آغاز سرطان کبد یا گسترش آن را به شکل قابل توجهی در موشها مهار کند.
زعفران دارای خواص نیروبخش و قاعده آور بوده به طوری که دم کرده زعفران و مصرف هرروز ۲ تا ۳ فنجان در ۳ نوبت آثار مهمی در معالجه اختلالات قاعدگی دارد.
زعفران، قاعدگی را تحریک کرده و درد کمر ناشی از اختلال قاعدگی را آرام می کند.
نگهداری
برای نگه داری ایده آل زعفران باید از نور و رطوبت محافظت شود. بهترین ظروف نگه داری زعفران در درجه اول ظروف فلزی و بعد ظروف شیشه ای رنگی است.
ظروف پلاستیکی برای نگه داری مناسب نیستند، زیرا در مدت کوتاهی اسانس آن کم شده و از مرغوبیت آن کاسته می شود.
همچنین بهتر است هنگام مصرف به صورت پودر درآید و یا پودر آن در زمان کوتاهی مصرف گردد؛ چون اسانس معطر آن از پودر، زودتر تبخیر می شود.
مهم ترین اثرات گزارش شده زعفران به طور خلاصه
ضددرد، ضد افسردگی، ضد سم، ضد اکسیدان، ضدعفونی کننده، ضد اسپاسم، ضد نفخ، ضد تومور، تقویت کننده قوای جنسی، مقوی قلب، خنثی کننده رادیکال های آزاد، معرق، هضم کننده غذاء، قاعده آور، خلط آور، بند آورنده خون، کاهش دهنده کلسترول، کاهش دهنده پرفشاری خون، مقوی اعصاب، محافظ اعصاب، مسکن، محرک، مقوی معده، مقوی رحم.
نکات قابل توجه
برای بهتر پودر شدن زعفران توسط آسیاب های کوچک بهتر است به حدود ۱ تا 5 گرم آن یک یا دو حبه قند اضافه نموده و همچنین می توان زعفران را در هاون کوچک که اکثرا از مرمر ساخته شده، به طور مستقیم نرم و پودر کرد.
در تحقیقاتی که توسط صالحی سورمقی و همکاران در سال ۱۳۷5 در دانشکده داروسازی تهران بر روی اسانس زعفران انجام شد، اجسام مهم موجود در آن شامل سافرانال ۲ درصد، پنتان ۸ درصد، پنتانول ۷ درصد، بوتانوئیک ۲۵ درصد و بالمن 5/3 درصد گزارش شدند. نکته بسیار با اهمیت این که ماده سافرانال که به عنوان یک ماده سمی تلقی می شود، در زعفران ایرانی بسیار کم و یا وجود ندارد در حالی که درصد این ماده در بعضی زعفران های نقاط دیگر جهان نسبتا بالا می باشد. این نکته ارجحیت زعفران ایران بر دیگر انواع را روشن می سازد.
کاربرد زعفران
در غذاها و یا نوشیدنی ها می توان به طور مستقیم از پودر آن استفاده کرد و یا بر روی پودر آن ابتدا کمی آب ولرم افزود و پس از چند دقیقه خیس خوردن، آن را با قاشق کمی هم زد و سپس اضافه نمود.
چای زعفران دم کرده نیز خواص بسیار مهمی دارد که عبارت است از:
کاهش درد قاعدگی
در سالهای گذشته، زعفران به عنوان یک محرک برای تحرک قاعدگی در زنانی که عادت ماهیانه منظمی نداشتند، استفاده می شد. دم کرده گیاه زعفران هم چنین برای کاهش خونریزی رحم، تسهیل خونریزی و کاهش درد ناشی از قاعدگی به کار برده می شود. البته این چای نباید توسط زنان باردار مصرف شود چرا که در تعدادی از تحقیقات دیده شده است که موجب سقط خودبه خودی جنین می شود.
ضدافسردگی
دریافت مقدار زیادی از دم کرده و یا ادویه زعفران موجب احساس شادی خوشحالی می شود.
پیشگیری از سرطان
زعفران حاوی کاروتنوئیدها است و بر طبق یافته های علمی، این کاروتنوئیدها ایجاد واکنش های مختلفی در برابر کارسینومای سرطانی، توده های بدخیم سرطانی (سارکوما) و لوکمی در انسان ها می کنند.
سلامت قلب
بر طبق مطالعات انجام شده، گزارش شده است که چای زعفران از تجمع کلسترول در رگها جلوگیری می کند و به این ترتیب از بیماریهای قلبی جلوگیری می کند.
تسکین دردهای شکمی
دم کرده زعفران برای دردهای متوسط تا شدید شکمی و قسمت فوقانی شکم مؤثر است. همچنین دردهای غشای روده بزرگ را نیز آرام می کند.
کاهش فشارخون
دم کرده زعفران حاوی موادی است که به آن کروستین می گویند که فشار خون را پایین می آورد. به همین دلیل زعفران به پیشگیری از افزایش فشار خون کمک می کند.
خلط آور
دم کرده زعفران موجب تحریک استفراغ و سرفه به منظور تسکین درد سینه، گلو و معده می شود.
فواید دیگر زعفران عبارتند از:
چای زعفران برای درمان بسیاری از بیماری ها مانند آسم،سرفه،خشکی پوست،حمله عصبی،گاز معده،سوزش سردل،بی خوابی و انزال زودرس مفید است.
منبع:کتاب ادویه جات در سلامتی انسان(مصطفی کریمی)
